Explainer: Warmteprogramma - Hoe schakelt Zwolle om naar nieuwe warmte?

Uiteindelijk gaat elke buurt van Zwolle van het aardgas af. Maar waar komt dat vandaan? Hoe gaat dat dan? Wat betekent dat voor jullie wijk of buurt? En wat is de positie van de wijk- en bewonersinitiatieven hierin? Als Platform Duurzaam Zwolle blijven we op de hoogte van de ontwikkelingen en delen dit met onze leden. In deze explainer lees wordt het warmteprogramma uitgelegd. 

Landelijk besluit: alle woningen en gebouwen per 2050 aardgasvrij

Onderdeel van de Nederlandse klimaatdoelen is de energietransitie van de gebouwde omgeving. In het Nederlandse Klimaatakkoord staat dit als volgt beschreven:

“We staan aan de vooravond van een duurzame transformatie van de gebouwde omgeving, een aanpassing van onze ruim 7 miljoen huizen en 1 miljoen gebouwen, veelal matig geïsoleerd en vrijwel allemaal verwarmd door aardgas, tot goed geïsoleerde woningen en gebouwen, die we met duurzame warmte verwarmen en waarin we schone elektriciteit gebruiken of zelfs zelf opwekken. Dat gaan we tot 2050 stapsgewijs en samen met bewoners en eigenaren van deze gebouwen doen.”

De gemeenten hebben de regierol gekregen om dit verder uit te werken. Voor 2022 hebben alle gemeenten al een Transitievisie warmte moeten opleveren.

Hoe ziet de strategie van de gemeente Zwolle eruit?

In augustus 2020 heeft de gemeente Zwolle een eigen Transitievisie warmte opgeleverd. Hierin beschreef de gemeente een eerste richting en invulling aan de warmtetransitie in Zwolle. Ook was hierin een kaart van Zwolle te zien waarop een duurzame warmteoplossing per wijk was ingekleurd. Het document is ondertussen al vijf jaar en vraagt om een update. Zo staat hier bijvoorbeeld niet in wanneer de plannen per wijk of buurt worden uitgediept.

Eind 2026 moeten alle gemeenten een Warmteprogramma opstellen. Dit is een verdieping op de eerdere Transitievisie warmte. Elke 10 jaar stelt de gemeente het programma opnieuw vast, waarbij er halverwege (na 5 jaar) een herijking plaatsvindt. Het Warmteprogramma moet enerzijds aan landelijke wetgeving en normering voldoen. Anderzijds heeft de gemeente ruimte hier zelf invulling aan te geven.

De Gemeente Zwolle heeft een overzicht gedeeld hoe het Zwolse Warmteprogramma opgebouwd gaat worden. (Zie afbeelding bijlage). Hier volgt een toelicht op drie belangrijke termen:

• Duurzame bronnenstrategie – Welke warmtebronnen zijn er voor welk gebied in Zwolle aanwezig en welke technische mogelijkheden zijn er om deze te gebruiken voor verwarmen van buurten.
• Kader voor de warmteplannen – De Gemeente Zwolle kiest ervoor om de komende jaren voor elke buurt een warmteplan op te stellen. In het kader staat waar deze warmteplannen Zwolle breed aan moeten voldoen.
• Warmtetransitiekaart – Een kaart met een planning voor warmteplannen per buurt tot 2035. Op basis van laagste maatschappelijke kosten, betaalbaarheid bewoners en beschikbare bronnen. Het is de herijking van de kaart die onderdeel was van de Transitievisie warmte. Hier blijkt welke buurt ‘aan de beurt’ is voor een warmteplan.

Voor elke buurt een warmteplan

De Gemeente Zwolle kiest ervoor om voor elke buurt een warmteplan op te stellen. Dit is geen wettelijke vereiste, maar heeft verschillende voordelen. Zo is een warmteplan een stevige onderbouwing voor een wijziging in een omgevingsplan. Daarnaast biedt een warmteplan veel mogelijkheid om in samenspraak met bewoners, bedrijven en andere belanghebbenden te werken aan een plan voor een buurt.

In een warmteplan staat het volgende op buurtniveau (volgens definitie CBS) uitgewerkt:

• Op welke manier woningen en gebouwen in de toekomst worden verwarmd (warmtesysteem) en welke bronnen daarbij worden gebruikt.
• Vanaf wanneer deze nieuwe warmtesystemen in gebruik zijn en op welk moment de aardgaskraan voor een wijk of buurt wordt afgesloten.
• Welke doelgroepen er in een buurt zijn en per doelgroep een duurzaam, haalbaar en betaalbaar aanbod.

Het opstellen van een warmteplan

Een warmteplan ligt er niet zomaar en vraagt veel voorbereiding. Er moet technisch uitgezocht worden of de beoogde warmtebronnen aan de warmtevraag kunnen voldoen. Ook moeten bewoners geraadpleegd worden en per doelgroep moet er een geschikt aanbod worden ontworpen.
Maar de belangrijkste stap is wel: bewoners en gebruikers moeten nut en noodzaak van een nieuwe warmtevoorziening inzien en in beweging komen. Als particulier ga je immers over je eigen warmtevoorziening op of aan je huis. Ontbreekt het draagvlak, dan is het knap lastig om als buurt van het aardgas af te gaan.

Het opstellen van een warmteplan kan platgeslagen op drie manieren:

• Door de gemeente.
• Door een bewonersinitiatief.
• In co-creatie tussen gemeente en bewonersinitiatief.

Voorbeelden uit de stad:
Op dit moment worden warmteplannen voorbereid voor de wijken Aa-landen en Holtenbroek. Vanuit een technische kans (geothermie-bron) heeft de gemeente deze plannen geïnitieerd. Ondertussen gaat dit in co-creatie met bewonersinitiatieven Groene Aa en Duurzaam Holtenbroek.

Soms is het andersom, zoals in Berkum en Hogenkamp (Diezerpoort). Daar bereiden bewonersinitiatieven Berkum Energie Neutraal en het Coöperatieve Wijbedrijf Dieze de warmteplannen voor. De gemeente kijkt en helpt mee.

Een laatste voorbeeld is te vinden in Assendorp. Daar worden plannen voorbereid voor duurzame warmte in het gebied Sallandsweide. Dit is alleen geen volledige buurt volgens de definitie van CBS. Bewoners hebben de regie om voor dit deelgebied een plan te maken. Dit heet dan ook wel een buurtenergieplan. Uiteindelijk zal nog wel een warmteplan voor de volledige CBS buurt opgesteld worden, waar het buurtenergieplan onderdeel van kan zijn.

Positie bewonersinitiatieven

De gemeente Zwolle vindt het belangrijk dat het beleid aansluit bij dat wat er al gebeurt in de stad. De rol van bewonersinitiatieven wordt daarin erkend. Eén van de bouwstenen van het Warmteprogramma is dan ook ‘Samenwerking met de stad’. Deze bouwsteen moet nog vorm krijgen en gaat dieper in op hoe de rol vanuit bewonersinitiatieven wordt gezien.

Hieronder is een overzicht te zien hoe de gemeente Zwolle en bewonersinitiatieven elkaar tot op dit moment weten te vinden:

• Tijdens het kenniscafé ‘Warmte in de wijk’ van 29-05-2024 heeft de gemeente aan de bewonersinitiatieven een presentatie gegeven over het op te stellen warmteprogramma. Ook konden de bewonersinitiatieven daarna in gesprek over de rol die ze willen spelen in de overstap naar duurzame warmte in de wijk. Zie hier de terugblik.
• Tijdens het kenniscafé ‘Inspirerende wijkaanpak in eigen stad’ van 10-06-2024 lieten de bewonersinitiatieven zich inspireren door de voorbeelden  Hogenkamp Kiest en Sallandsweide.
• Tijdens het kenniscafé ‘Eigen route duurzame warmte’ van 24-09-2024 werd een kapstok aangereikt aan bewonersinitiatieven om zelf aan de slag te gaan met duurzame warmte in de wijk. Zie hier de terugblik.
• In juli 2024 heeft de gemeente de bewonersinitiatieven uitgenodigd om mee te denken over de bouwstenen van het Warmteprogramma en de beleidsontwikkeling te voeden. Aly, Frens, Bart, Olaf, Milou, Irene en Danielle hebben zich daar toen voor aangemeld. Ondertussen zijn er bijeenkomsten geweest over contouren van het Zwolse Warmteprogramma (26-09-2024) het Kader Warmteplannen (12-11-2024) en de Bronnenstrategie (03-12-2024).
• Begin december heeft gemeente een uitvraag gedaan aan elk wijkinitiatief over welke ambitie zij hebben met het maken van warmteplannen voor buurten in eigen wijk.